Doğaya ve Fin tarihine aşık olan Jean Sibelius genellikle bu özellikleri müziğinde değerlendirmiştir. "Şarkı söylemeyen çalgı piyano"yu sevmediğini belirten bestecinin yazdığı tek konçerto olan Keman Konçertosu'nda da, uzmanlar Fin kültüründen ve efsanelerinden izler bulurlar.

1903 yazında 2. ve 3. Senfoniler'i arasında bestelediği Op.47 Keman Konçertosu'nda (birçok geç romantik besteci gibi) orkestrayı fazla ağdalı tutmayarak, arka plana almış; solo çalgının başlangıçtan itibaren egemenliğini sağlamıştır.

Üç bölümlü olmasına karşın, bir rapsodi gibi özgür akan konçerto aslında Helsinki Orkestrası konzertmaisteri (başkemancı) ve Sibelius'un hayranı, Joachim'in öğrencisi Alman Willy Burmester için bestelenmişti.

Ancak Helsinki'deki ilk yorumunu, besteci yönetiminde 8 Şubat 1904'te (biraz zorlanmış olan) Viktor Novaçek gerçekleştirdi. Bu yorumdan tatmin olmayan Sibelius yaşamının sonuna kadar oturacağı, başkentten 60 km uzaklıktaki Jörvenpöö'ye çekilerek konçertoyu yeniden düzenledi.

Konçerto yeni şekliyle bu kez Berlin'de Singakademie'de Richard Georg Strauss yönetimindeki orkestra eşliğinde Filarmoni Orkestrası konzertmaisteri Karl Halir tarafından 19 Ekim 1905'te çalındı. Ancak, bu prömiyere Burmester gelemeyip, başkemancı tarafından eser seslendirilince, Burmester konçertoyu bir daha asla çalmayacağını ifade etmiş, ve böylece eser daha sonradan Ferenc von Vecsey'e ithaf edilmiştir. Duygulu olduğu kadar virtüozluk gerektiren ve keman edebiyatının en güç eserlerinden biri olan konçerto, eleştirmenlerce Çaykovski'ye fazla yakınlığı nedeniyle de suçlanmış, yine de şiirsel anlatımı ve gücü kabul edilmiştir.


Bölümler

Konçerto üç bölümdür.

I. Allegro moderato
II. Adagio di molto
III. Allegro ma non troppo


1. Bölüm, konçertonun bu en uzun bölümü ılımlı çabukluktaki (Allegro moderato) tempoda ve sonat formundadır. Bölünmüş ve sürdinli kemanların eşliğinde solist hemen duygulu ve etkili ana temayı duyurur. Geliştirilen tema kısa bir kadans ile sonuçlandıktan sonra, tempo 2/2'den 6/4'e dönüşür; daha duygulu ve ağır ikinci tema, önce Si bemol Majörde fagot ve klarnetler, sonra da Re bemol Majör tonda solo keman tarafından sergilenir.

Zarif oktav ve trillerle solistin müjdelediği üçüncü tema canlı bir orkestra pasajıyla sunulur. Solistin birinci temayı işleyerek büyük kadansı duyurmasından sonra ana tema bu kez Sol minörde belirerek yeni-serim (re-exposition) başlar. Solistin birinci temayı oktavlarla belirterek sona erdirdiği bölüm, bazı müzik yazarlarınca "Issız kuzey gecelerinde, ortada yanan ateşin çevresinde dinlenilen bir saz şairinin yakınan ezgileri"ne benzetilir.


2. Bölüm oldukça ağır (Adagio di molto) tempoda ve 4/4 lük ölçüde, bir romans güzelliğindedir. Özellikle Finlilerin en başarılı ağır bölüm olarak nitelendirdikleri bu yalın ve melankolik müzik "Sibelius'un çocukluğunda üzerine çıkıp keman çaldığı, göl kenarındaki büyük kayanın bir anısı" olarak tanımlanır.

Tahta üfleme çalgıların ikinci bölümden kaynaklanan malzeme üzerine triolelerle çaldığı kısa girişi solo kemanın hülyalı ezgisi izler. Bunu orkestraya ulaştıran keman süslemelerle yetinir. Sanki bu kayanın üzerine çiçekler yerleştirmektedir. Bu önce hafifçe sonra tutkuyla sürer. Bölüm hafifçe sona erer.

3. Bölüm pek çabuk olmayan (Allegro ma non troppo) tempoda, 3/4 lük ölçüde ve Re Majör tonda yalın bir rondo formundadır. Bas yaylı çalgıların ve timpaninin uyguladığı ritm üzerine solist enerjik bir biçimde telaşlı temayı sunar.

Sürükleyici, aynı zamanda korkutucu olan bu temayı Sibelius, Danse Macabre'a (Ölüler Dansı) benzetmektedir. Senkoplu ve Sol minör tondaki tema üç kez belirir. Sonuncu kez Re minörde duyurulan ve solistin dramatik oktavlarıyla süslenen tema sona doğru majöre dönüşür ve zafer dolu havada konçertoyu sona erdirir.

İlginizi çekecek, öneririm:
Niccolo Paganini, Keman Konçertosu No. 1 Op. 6 Re Majör